Lian Orluli — Nelia ho nia maun Franscisco, hela mesak uma ida, kalen fruzin, didin ho bebak tuba ho ai-rin, lahuk no dodok ba dadaun, kuartu rua maibe dukur fatin la’os ona toba fatin, biti ida kama-leten kulisaun mak aikabelak kondisaun uma la merese atu hela maibe ne’e mak sira nain rua nia mahon durante tinan sanulu ona
Tempu viziñu nia vijita, Nelia murón no Fanscisco nakonu ho mataben sulin nene’ik laiha lian hodi hato’o sofrimentu, foti liman fó sinál, imajinasaun deskobre deit
Maske nune’e Nelia ho kondisaun defisiente mental maibe feto morena ne’e sempre kuidadu nia maun tein ba
Sira nain rua han hodi kasu netik hamlaha auguenta loron ida nian hodi senti laloloran moris ne’ebé hanesan hakat iha nakukun ne’ebé la badak durante rotasaun moris
Ai-han ne’ebe iha tulun husi kiik no kiak nudar sirua nia vizinu, la hakilar ba pozisaun aas nonok deit buat hotu planu maromak niak Situasaun hirak ne’e provoka tenta atu hadia moris maibé la iha kbi’it no forsa mehi ne’e lahuk de’it tanba la iha
Dokumentus hodi asesu ba subsidiu notrata kondisaun sira maibe realidade seluk afeda ba sidadaun rua ne’e ida difisiente Mental kuidadu ida ho kondisaun moras struk toba de’it iha fatin, durante tinan naruk nia laran la haten karik ida ne’e maka planu ne’ebé segredu laiha ema hotu atu deskobre.
Dezenvolvimentu la’o dadaun iha sosiedade, iha komunidade governante sira tesi fita uma luxu ba kbi’it laek sira seluk barak hakmatek no senti furak helik iha uma feitu maiske la han luxu maibe satan netik anin nia borus, udan nia turuk, loron nia manas laos ona kestaun tanba senti duni Timor-Leste nia Independensia maibe Avo Nelia ho nia maun Franscisco la senti ida ne’e
Hafoin iha governu da-IX halo levantamentu dadus hodi prosesa dokumentus konsege Nelia hetan ona kartaun maibe rejidensia Dili tanba ne’e xefe suku Leolima tenta hela atu hadia
“Ami ba halo vzita ba sira nain rua nia Uma ami apoiu hahan uituan ba sira nia uma no foin iha mandatu foun halo levantamentu dadus ba sira nain rua, iha ne’eba foin identifika entre sira nain rua feton no nan ne’e, Nélia iha ona kartaun Eleitoral maibe rejimentu Dili fali tanba ne’e hau sei tenta lori ba munisípiu hodi hare asuntu ne’e atu nune’e sira nain rua bele hetan Aijuda Ai-han ruma hosi sosial”, dehan lideransa suku ne’e.
Hatan ba kestaun nee Sefe Programa MSSI Ainaro, Silvia Verona Corea Barros, esplika sidadaun rua ne’e sei hetan apoiu maibe sei iha uluk kartaun eleitorál
“Hau seidauk iha dadus ida ba Sr Fransisco no Sra Nelia, hau sei kordena ho sira hodi hare’e kestaun ne’e no hau hetan ona orientasaun husi PAM, orienta ona ami katak iha kliente husi postu Hato-Udos eidauk iha kartaun maibe Komfirmado ona husi sira nain rua feton ho nan ne’e iha ona kartau no atestadu mediko agora ami koko ona ho notoriadu sira atu bele trata sidadaun nia eleitoral, nune’e bele hetan apoiu”, nia Kna’ar Fatin edefisiu MSSI.
Sira nain rua durante tinan barak moris depende ba ihan husi viziñu sira nain rua La iha kbi’it forsa no la iha hahan, kiik ho kiak mak grasa nai nian ba sira nain rua uituan ka barak la’os ona han ba bosu, bosu ne’e iha ema seluk nia moris maibe ida ne’e augenta deit moris tanba la’os hakarak maibé realidade mak nune’e
La senti konfortavel tristeza ne’e helik maibe muron de’it nunka husu no konta realidade moris, nai maromak deit mak hatene Ida ne’e mak realidade moris populasaun nian iha era ukun a’an durante tinan ruanulu-resin Timor-Leste independensia
Dalabarak polítika nain sira nia lian midar iha palku leten hodi dada povu vulneravel nia fuan monu ba lasu polítiku maibé promesa sira ne’e balun de’it no balun la iha realidade to’o remata mandatu
Kada tinan alokasaun orsamentu rihun ba rihun maibe realidade povu iha rural kontinua sofre moras oi-oin nafatin iha lina dahuluk ba hamlaha no la senti Timor-Leste ukun aan maiske ukuna a’an tia ona durante tinan ruanulu-resin ona povu nafatin sofre iha promesa midar hodi afeta moras ran midar sai lotuk hanesan nehek iha nai ulun nia sapatu okos hateke la hetan
Ema hotu moris iha mundu ne’e hanesan iha relójiu nia leten tuir tempu nia rotasaun tanba destinu konta mos ho oras, maromak nia planu la iha ema hotu deskobre maibe iha deit mak hanoin ho harohan taka liman husu tulun ba maromak atu bele hakman susar no terus
“Imi hirak nia sakrafisiu hau la selu maibe nai bolu hau, hau sei aprezenta imi nia favor iha livru maromak nian”.
Sira nain rua durante tinan barak moris depende husi viziñu, sira nain rua La iha kbi’it no forsa no la iha hahan, kiik ho kiak mak grasa nai nian ba sira nain rua uituan ka barak la’os ona han ba bosu, bosu ne’e iha ema seluk nia moris maibe ida ne’e augente deit moris tanba la’os hakarak maibé realidade moris maka obriga
La senti konfortavel tristeza ne’e helik maibe muron de’it nunka husu no konta realidade moris, nai maromak deit mak hatene Ida ne’e mak realidade moris populasaun nian iha era ukun a’an durante tinan ruanulu-resin Timor-Leste independensia
Dalabarak polítika nain sira nia lian midar iha palku leten hodi dada povu vulneravel nia fuan monu ba lasu polítiku maibé promesa sira ne’e balun de’it no balun la iha realidade to’o remata mandatu
Kada tinan alokasaun orsamentu rihun ba rihun maibe realidade povu iha rural kontinua sofre moras oi-oin nafatin iha lina dahuluk ba hamlaha no la senti Timor-Leste ukun aan maiske ukuna a’an tia ona durante tinan ruanulu-resin ona povu nafatin sofre iha promesa midar hodi afeta moras ran midar sai lotuk hanesan nehek iha nai ulun nia sapatu okos hateke la hetan
Ema hotu moris iha mundu ne’e hanesan iha relójiu nia leten tuir tempu nia rotasaun tanba destinu konta mos ho oras, maromak nia planu la iha ema hotu deskobre maibe iha deit mak hanoin ho harohan taka liman husu tulun ba maromak atu bele hakman susar no terus
Francisco ho Nelia hein ita hotu nia tulun
Jornalista : Lian Orluli
Editor : Lian Orluli
