Lian Orluli— Lia menon Moruk hameno husi Avo João ho nia kaben Mafalda, maiske ami la hahoris, maibe’e ami mos kous, bainhira ami sei moris lakohi hare bei oan sira tanis tanba hamalaha, sakrifisiu ba bei-oan, la husu selu maibe’e esperansa bainhira Nai Maromak bolu ona, hakarak deit imi hotu haleu hau nia meza, ne’e mos to’o ona.
Avo João Orleans idade 75, ho nia kaben Mafalda Orleans idade 70, hela iha Ainaro Atas, aldeia Ainaro, suku Ainaro Postu administrativu Ainaro, munisipiu Ainaro.
Avo João ho Avo Mafalda forma familia la kous oan maibe’e sira hakiak oan barak, no oan sira idak- idak ho uma kain ona, no balun mos hela do’ok husi sira
Avo João Orleans kuaje ema hotu hatene, nia liman badaen, kura ema tohar (Dotor tradisional), ema barak maka hetan kura tohar husi nia liman rasik. Nia sempre halo sakrifisiu ida nee, kura ema nia moras sira no balun hetan dejastre tohar nia sempre ba ajuda, tuir nia kapasidade ne’ebe maka nia iha.
Maske ho idade ona, avo João ho nia kaben Mafalda, sei nafatin tau matan ba oan no bei-oan sira, hela hamotuk ho nia oan Benedita faluk ona, ho oan kiak nain 7. Durante ne’e avo João ho nia kaben Mafalda maka tau matan hodi sustenta sira nia bei-oan nain 7 inklui oan feto ne’e.
Durante ne’e avo João sakrifisiu makas, servisu hodi atende nesesidade familia uma laran no atende oan kiak nain 7 nia eskola, maiske ho idade ne’ebé la merese ona hodi buka osan maibe’e avo mane’e João sei nafatin servisu. servisu ne’ebé maka avo João hala’o loron-loron hamos Madre sira nian du’ut, liu husi ne’e hodi bele responde nesesidade bei-oan sira nian, inklui mos selu eskola
“Hau nia kaben nia kondisaun moras Difesiensia tilun, bainhira ita koalia neneik nia la rona, durante ne’e nia maka servisu hodi bele responde ami nia han no mos responde bei oan sira nia eskola”. Haktuir Avo feto Mafalda ba lian Orluli iha nia rejidensia, Ainaro Atas,sesta (21/07/23)
Avo Mafalda hatutan tan maiske ho kondisaun idade ona maibe’e sira rua sei nafatin esforsu hodi buka osan no halo to’os tan deit lakohi hare bei-oan sira tanis ba hamalaha.
“ Dalaruma hau triste hare hau nia kaben mane servisu la hatene kolen, servisu fo aan ba mate tan deit lakohi hare bei-oan sira tanis ba hamalaha, nia sempre dehan mai hau “ Bainhira hau sei moris, lakohi hare beio-oan sira tanis ba hamalaha,” hatutan avo Mafalda
ho nune’e avo João hatutan tan, “Hau hakarak deit hare hau nia bei oan sira moris haksolok hanesan mos ho ema seluk, maske lakon sira nia aman iha sira nia sorin, hau lakohi hare sira tiste, tanba ne’e hau sempre kompleta sira nia hakarak bainhira sira tane liman mai hau,” hateten avo João
Maiske ho idade ona, avo João sei nafatin badinas sevisu, tan deit lakohi hare bei-oan sira tanis ba hamalaha, nia hakarak deit hare sira hasolok iha nia oin.
Avo João ho Avo Mafalda, la senti kolen sustenta bei-oan sira, maibe’e sira rua iha deit esperansa ida bainhira Nai bolu hikas fila ba nia kadunan, bei-oan sira bele tanis haleu meza hodi hatudu ba ema hotu, maiske la hahoris maibe sira mos kous.
“Ami rua idade ona esperansa deit, bainhira nai bolu ona ami, hakark deit sira bele tanis haleu ami nia meja, ne’e mos to’o ona, atu nune’e bele hatudu ba ema hotu, maiske ami la hahoris, mabe’e ami mos kous oan barak, sakrifisiu ne’ebé ami rua halo la senti kolen, no la husu selu,” hateten avo João Orleans ho avo Mafalda
Benedita do Santos, maka oan ne’ebé sira hadomi liu, tanba nia kondisaun faluk ho oan kiak nain 7. Benedita nia kaben Elidio, fila hikas ba aman maromak nia kadunan santu tinan 5 liu ba kotuk, sira sura hetan grasa husi nai maromak tau hela ona nain 7.
“Hau nia kaben mate ona iha tinan 5 liu ba kotuk, mai rua iha oan nai 7 feto 3 no mane 4, antes hau nia kaben mate nia apanha moras struke, toba deit iha fatin durante tinan 2 nia laran, tanba ho nia kondisaun moras ona, apa João ba lori ami mai hela hamotk ho sira rua to hau nia kaben mate, ate to agora hau ho oan sira sei nafatin hela ho sira rua, tanba sira lakohi husik ami hela mesak,” Hantuir Benedita
Durante ne’e Benedita rekunhese avo João ho Mafalda hanesan inan aman ba nia ho nia oan sira, hetan sustenta no atende neseidade oan sira husi avo João ho Mafalda.
“ Durante ne’e hau buka servisu la hetan, ba husu ema nia loja hodi hein mos laiha ona, antes ne’e hau servisu hanesan kriadu ba ema, tanba hau moras, taun labee kuntinua hau servisu, agora hau iha uma deit no ajuda sira rua halo tos hodi bele susenta hau nia oan sira,” hatutan Benedita, oan kiak nain 7 nia inan.
Iha sorin seluk nia mos hateten maske programa UNP iha, maibe’e nia la hetan, no esperansa husi Benedita iha Governu ida ne’e nia bele hetan, nune’e bele hakman sira nia moris, no sai fundamenta ba nia ho oan sira iha futuru oin mai.
“Programa uma UNP la hetan maiske hau faluk ho oan kiak nain 7, tanba ne’e esperansa governu ida ne’e, bele tulun hau, hetan mos uma UNP ba oan kiak nain 7 ne’e,” Benedita hateten
Avo João ho Mafalda hetan ona osan idojus nian, maibe’e la to ba sira hodi sustenta oan kiak nain 7 ne’e, tanba ne’e ho obrigatóriu avo João tenki ba servisu hamos to’os iha Madre Canosa nian nun’e bele responde bei ona sira nia nesesidade inklui hahan uma laran no selu eskola
“Oan kiak nain 7 ne’e, ida Tur iha Eskola Sekundária, nain rua iha pré sekundaria, nain tolu iha primaria, no ida pré eskolar, durante ne’e ha’u mak hare deit, hau nia sakrifisu la senti kolen, hakrak sira bele hare malu, iha futuru oin mai, agora hau sei forsa hakarak dudu sira balun ba eskola, bainhira hau la forsa halo servisu, sira balun bele remata ona eskola, nun’e hodi tulun fali alin sira ki’ik ne’e,” Avo Mafalda, hatete
Avo Mafalda hatutan tan “ maiske hau hakiak oan barak maibe’e iha ida rua maka fo laran mai ami,oan ne’ebé maka besik liu ami no hau laran metin liu maka, hau nia oan feto Faustina ho nia kaben Clementino, tanba sira rua maka hela besik liu,” Avo Mafalda hakotu
Editor : Lian Orluli
